By dowiedzieć się kto w niej leży musimy przenieść się w czasie do dnia  18 maja roku 1864 gdy wojsko rosyjskie otoczyło Iłżę celem wyłapania powstańców znajdujących się w mieście. Jak wiadomo Iłża była ważnym ośrodkiem powstańczym zarówno w czasie Powstania Listopadowego jak i Powstania Styczniowego.


Jak to w Iłży było...
"Z miasta nikt nie mógł wydostać się, przeprowadzono dokładne rewizje w domach, na strychach, w stodołach, piwnicach.
Iłżanie dobrze ukrywali walczących patriotów. Mimo to pięciu z nich dostało się w ręce carskich żołnierzy . Na rynku szybko wybudowano szubienicę i w obecności przymusowo zgromadzonych mieszkańców miasta powieszono ich. Ciała zawieźli rosjanie za miasto na ulicę Św. Franciszka i tam pochowali"


Tego typu opis jest oficjalną wersją wydarzeń z maja 1864 roku,jak każda historia posiada pewne niedomówienia oraz tajemnice .Jedna z tych tajemnic jest fakt że w mogile nie ma powstańczych zwłok,gdyż zostały one w nocy z dnia 18 na 19 maja 1864 roku odkopane i przeniesione na cmentarz przy kościele Św.Franciszka
Czy znane są nazwiska osób pochowanych  w tej mogile Otóż w księgach  parafialnych z roku 1864 czytamy:
"Działo się to w mieście Iłży dnia 19 maja 1864 roku. o godzinie 12-ej w południe stawili się Gantner Szymon, organista lat 43 i Julian Stępniewicz, nauczyciel lat 41 mający, obydwaj w mieście Iłży zamieszkali. Poświadczyli nam ,że w mieście Iłży dnia 18 maja 1864r. o godzinie 1-ej po południu umarł Wincenty Woszczalski ,powstaniec lat 24 mający,syn Józefa Woszczalskiego z miasta Radziejowa...Jan Kosiński, lat 30 pochodzący z Królestwa... Szymon Taras lat 25 z Królestwa.... Grzegorz Godzisz garncarz lat 37 (z Iłży??)... Paweł Kaszubski lat.29"

W miejscu pierwszego spoczynku 5 powstańców Iłżanie postawili brzozowy krzyż. W połowie lat 30-stych XX wieku "grób" został otoczony pierścieniem oraz został uwieńczony betonowym krzyżem, w roku 2008 „grób” został odrestaurowany ,krzyż betonowy zastąpiono granitowym, odbudowano schodki prowadzące ku mogile,wejscie zabezpieczono barierką. Praca wykonana została przez Urząd Miejski w Iłży  przy dofinansowaniu Mazowieckiego Urzedu Marszałkowskiego.

Drodzy Państwo w trakcie spacerów po Iłży zapraszam do odwiedzenia "mogiły" której tajemnica nie powinna już nikogo zaskoczyć. Mimo iż nie spoczywają tam powstańcze zwłoki, zapalcie w tym miejscu znicz  jako znak pamięci o powstańcach roku 1863 których kości spoczywają już w niewidocznych leśnych mogiłach od Iłży do Irkucka.